Weksel

         Weksel jest bardzo wygodnym instrumentem finansowym i rodzajem papieru wartościowego. Można nim zapłacić, zastąpić kredyt albo zabezpieczyć umowę (np. darowizny). Za pomocą wystawienia i wydania weksla można otrzymać usługę, towar albo pieniądze. Obecnie (od 1 lipca 2007 r.) weksel nie wymaga żadnego urzędowego formularza i można go sporządzić na zwykłym kawałku papieru, ale zgodnie z wymogami ustawy z dnia 28 kwietnia 1936 r. Prawo wekslowe.

         Weksel jest też jednym z najbardziej niebezpiecznych instrumentów finansowych i jeśli nie mamy wystarczającej wiedzy, musimy być ostrożni, bo jednym podpisem możemy ściągnąć na siebie bardzo poważne kłopoty.

                Najbardziej powszechną odmianą weksla jest tzw. weksel własny (sola weksel), w którym wystawca weksla (dłużnik wekslowy) zobowiązuje się do bezwarunkowej zapłaty sumy wekslowej odbiorcy weksla (remitentowi lub uprawnionemu z weksla). Na wystawienie weksla nie potrzebna jest niczyja zgoda, nie trzeba go nigdzie zgłaszać ani rejestrować. Weksel może wystawić każda osoba posiadająca zdolność do czynności prawnych (taka, która może być pozywana przed sąd i która może pozywać przed sąd)

         Weksel jest instrumentem szczególnym, a jego niebezpieczeństwo polega na tym, że zobowiązanie z weksla jest zobowiązaniem abstrakcyjnym, oderwanym od podstawy prawnej. Abstrakcyjność zobowiązania wekslowego oznacza, że żadnego znaczenia nie mają przyczyny ani okoliczności jego wystawienia. Bezwarunkowe zobowiązanie oznacza, że sam weksel (dokument) nie jest związany z żadnymi czynnościami prawnymi i zapłata nie może być uzależniona od żadnych czynności.

         Przy zabezpieczaniu umowy, kredytu albo leasingu używa się tzw. weksla własnego In Blanco, zwanego przez prawo wekslowe "niezupełnym w chwili wystawienia". Wbrew powszechnym opiniom, wekslem in blanco nie musi być czystą kartką papieru z naszym podpisem, ale każdy weksel, któremu brakuje przynajmniej jednego z elementów wymaganych prawem. Weksel in blanco pełni funkcję gwarancyjną i jest wygodnym instrumentem prawnym dla stron zawierającym umowę, które chcą zabezpieczyć ewentualne przyszłe roszczenia. Strony z zasady dlatego posługują się wekslem in blanco, że w chwili zawarcia umowy nie są w stanie określić wszystkich jego elementów - najczęściej wysokości roszczenia albo daty zapłaty.

         Do każdego weksla In blanco powinna być sporządzona umowa, zwana też porozumieniem wekslowym lub nieprawidłowo deklaracją wekslową (umowa nie jest jednostronna). Umowa powinna dokładnie i jednoznacznie określać sposób i okoliczności uzupełnienia weksla. Gdy wystawca weksla (emitent) wręcza weksel osobie, na zlecenie (lub na rzecz) której ma nastąpić zapłata (remitentowi), powstaje zobowiązanie wekslowe o treści zawartej w umowie wekslowej. Np. jeśli weksel zabezpiecza kredyt, w umowie powinny być określone okoliczności, w których wierzyciel (np. bank) będzie uprawniony do uzupełnienia weksla, np. brak spłaty określonej ilości  rat. Drugim ważnym elementem powinno być określenie kwoty, do wysokości której wierzyciel może weksel uzupełnić.

         Pamiętajmy, że podpisanie weksla in blanco bez umowy to wielkie ryzyko, bo umożliwia posiadaczowi wypełnienie weksla w dowolny sposób. Oczywiście wspomniana wcześniej czysta kartka papieru z naszym podpisem też w prosty sposób może stać się wekslem. Wystarczy, że posiadacz kartki umieści na niej napis ”weksel własny” i odpowiednio go uzupełni. Pod żadnym pozorem nigdy nie dajmy się nakłonić na złożenie swojego podpisu na dole pustej stronicy. Tak na marginesie, należy w ogóle wystrzegać się pozostawiania nad swoim podpisem pustych miejsc (szczególne w umowach!), w które można coś wpisać i jeśli takie są bezpiecznie jest je zakreślić

         Jak wspomniałem, są szczegółowe wymogi wynikające z ustawy Prawo wekslowe dotyczące sporządzania weksli. Weksel własny, dla swojej ważności, musi zawierać następujące elementy:

1. nazwa „weksel własny” lub „sola weksel”

2. polecenie bezwarunkowej zapłaty oznaczonej sumy pieniężnej,

3. suma wekslowa - cyfrowo

3. termin płatności (może być tylko jeden!)

4. miejsce płatności,

5. nazwisko osoby (remitenta), na której rzecz lub zlecenie ma być dokonana zapłata,

6. data i miejsce wystawienia weksla,

7. podpis wystawcy weksla (podpis czytelny albo nieczytelny z dopisanym imieniem i nazwiskiem)

         Jeśli w wekslu będzie brakowało chociaż jednego z wymaganych ustawą elementów (zwykle remitenta, kwoty wekslowej lub daty) to, jak już wspomniałem, będziemy mieli do czynienia z wekslem własnym In Blanco.

         Zgodnie z ustawą weksel może być płatny:

- za okazaniem,
- pewien czas po okazaniu,
- pewien czas po dacie lub
- w oznaczonym dniu.

UWAGA! Weksle z innymi terminami płatności, np. „do dnia …” lub z kilku następującymi po sobie terminami są nieważne!

         Zwracam też uwagę na to, że sama umowa wekslowa do weksla in blanco nie zabezpiecza wystawcy weksla przed wypełnieniem go niezgodnie z umową, a takie błędne przeświadczenie jest niestety powszechne. Częstą formą używanych weksli jest wydruk komputerowy - blankiet z miejscem na podpis wystawcy - podsuwany najczęściej klientowi przez duże firmy finansowe. Podpisanie takiego weksla jest bardzo niebezpieczne.

         Wyobraźmy sobie sytuację, że „X” wystawił taki weksel własny in blanco remitentowi  „Y”. Załóżmy, że zawarto stosowną umowę i prawidłowo określono w niej wszystkie elementy oraz kwotę, do której weksel można wypełnić.

Blankiet tego weksla może wyglądać tak:

         Wszystko wydaje się w porządku. Wystawca weksla ma umowę i czuje się bezpieczny. Tak jednak nie jest. Zauważmy, że taki weksel może wejść w posiadanie innej osoby niż strona wymieniona w umowie wekslowej, np. „Z”, która może wypełnić weksel według swojego uznania i niezgodnie z treścią naszego porozumienia. Przede wszystkim może umieścić siebie jako remitenta. W takiej sytuacji „X” będzie pozbawiony możliwości skutecznego podniesienia zarzutów, bo jego umowa została przecież zawarta z „Y”, a nie z „Z”. Nie udowodni też, że weksel był wekslem in blanco, a umowa była z nim związana. Dlatego jeśli podpisujemy taki weksel musimy bezwzględnie dopilnować żeby na wekslu znalazła się adnotacja o treści: „do weksla sporządzono umowę wekslową”. Umowa wekslowa może być odrębnym dokumentem, ale można ją również umieścić w treści weksla. Należy przy tym również pamiętać o umieszczeniu informacji o sporządzonej umowie - koniecznie nad podpisem wystawcy - na wypadek rozdzielenia weksla od umowy.

         Pamiętajmy też, że wyłącznie w interesie wystawcy weksla jest posiadanie umowy wekslowej i musi na niej być podpis wierzyciela. Nikt inny tylko wystawca weksla będzie ewentualnie posługiwał się tą umową żeby wykazać, że weksel został wypełniony niezgodnie z zawartym porozumieniem. Zwracam uwagę na to, że obsługa banków często wymaga od wystawcy weksla złożenia podpisu na porozumieniu wekslowym, ale nie ma to zupełnie żadnego uzasadnienia. 

         Ale to też nie wszystko. W ogóle podpisywanie takiego „pustego” weksla jest bardzo niekorzystne i ryzykowne jeszcze z kilku innych powodów. Po pierwsze, jak już wspomniałem, posługiwanie się wekslem in blanco ma wtedy uzasadnienie, jeśli strony w chwili zawierania umowy rzeczywiście nie były w stanie określić wszystkich, wymaganych prawem elementów. Dopilnujmy więc żeby w wekslu znalazły się wszystkie znane elementy. Nie ma żadnego powodu żeby na wekslu nie znalazły się dane remitenta (to najważniejszy element!), data oraz miejsce wystawienia weksla.

         Jest jeszcze jeden ważny szczegół. Weksel można zbyć przez indos (pisemne oświadczenie zbywcy zwykle złożone na odwrocie weksla w formie tzw. klauzuli indosowej lub samego podpisu indosanta), ale pod warunkiem, że weksel jest „na zlecenie” - jak w naszym blankiecie. Jeśli klauzulę „na zlecenie” zastąpimy klauzulą „na rzecz, nie na zlecenie” to tym samym uniemożliwimy zbycie weksla przez indos. Możliwe jednak będzie przeniesienie praw z weksla w formie zwykłego przelewu wierzytelności (cesji).

         Ważna uwaga. Kiedy wygasa zobowiązanie zabezpieczone wekslem, weksel zawsze, bezwzględnie powinien wrócić do wystawcy. Istnieje bowiem niebezpieczeństwo - możliwość ponownego użycia.

         Częstą praktyką było zabezpieczenie przyszłych, ewentualnych roszczeń pracodawcy względem pracownika za pomocą weksla. To nie była uczciwa praktyka z uwagi na to, że szukający pracy w zamian za prace gotowi byli podpisać wszystko i bezwarunkowo, i tak też się działo. W rękach pracodawców lądowały czyste weksle i najczęściej bez umowy wekslowej. Wynikający z ustawy abstrakcyjny charakter zobowiązania wekslowego umożliwiałby pracodawcy omijanie prawa pracy, którego przepisy w dostateczny sposób pozwalają na formułowanie roszczeń wobec pracownika. Dlatego w świetle obowiązujących obecnie przepisów wykorzystanie weksla do takiego celu jest niezgodne z prawem.

         Na koniec o praktycznym, ale mało znanym zastosowaniu weksla. Powszechnie znane są pożyczki, które zabezpiecza się wekslem, ale mało znane jest zastosowanie weksla jako papieru wartościowego. Jeśli jedna osoba chce udostępnić określoną kwotę pieniędzy drugiej osobie, to zainteresowany pozyskaniem gotówki może wystawić weksel na odpowiednia kwotę i sprzedać go udostępniającemu środki. Transakcja w świetle prawa nie będzie pożyczką tylko sprzedażą papierów wartościowych. Nie podlega ona regulacjom prawnym ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi (art. 1., ust. 2.), nie trzeba jej też nigdzie zgłaszać ani rejestrować. Sprzedający weksel staje się dłużnikiem wekslowym, a nabywca weksla wierzycielem wekslowym. Korzystne jest również to, że obrót papierami wartościowymi nie jest opodatkowany. Jeśli po pewnym czasie dłużnik wykupi swój weksel od wierzyciela za nominalną kwotę wekslową (odda dług), znów nastąpi nieopodatkowana sprzedaż papieru wartościowego. Oczywiście inaczej będzie jeśli weksel zostanie sprzedany z dyskontem (podobnie jak zerokuponowa obligacja) i wykupiony po cenie nominalnej  albo sprzedany po cenie nominalnej, a wykupiony po cenie wyższej. Wtedy wystąpi dochód, od którego będzie należało odprowadzić podatek do US. Obowiązek podatkowy nastąpi w chwili wykupu weksla przez dłużnika wekslowego.